Norwegian Dun, Norwegian Pony, West Norway, Westland, Northern Dun adlarıyla da anılan Fjord atları dünyanın en eski at ırklarından birisidir.
Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda İ.Ö. 1200 yıllarından Vikinglere ait buluntular bu atların günümüzden 3.500 yıl önce de gerek savaş atı, gerekse yük taşıma ve çiftlik işlerinde sıklıkla kullanıldığını göstermektedir. Eski buluntularda ortaya çıkan kabartma resimlerde Fjord atları çokça resmedilmiştir. Bu resimlerde aygırların birbirleri ile kavgaları, üzerine savaşçıların bindiği kabartmalar günümüzdeki Fjord atları ile tıpatıp benzerlik taşımaktadır. Birkaç yüzyıldır Kuzey Fjord’da yer alan Gloppen ve Eid kentlerinin yerel armalarında da Fjord atlarının resimleri bulunmaktadır [1].
Fotoğraf 1: Kızıl ahreç donlu Fjord atı
Fjord atlarının doğal ortamlarındaki temel üreme alanları Norveç’in Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane ve More og Romsdal bölgeleridir. Sanayi öncesi topraklarının yalnızca %3’ü tarıma elverişli olan Norveç çiftçileri yerleşim bölgelerine de uzak olan tarım arazilerine dağ yollarından ulaşmak zorunda kalmaktaydı. Fjord atları bu süreçte güçleri, dayanıklılıkları ve sabırlı olmaları nedeniyle Norveç çiftçisinin en büyük yardımcısı olmuştur. Ülkede uzun ve çok soğuk geçen kış aylarını az yem yiyerek geçirebilen bu dayanıklı atların kendine özgü karakterleri ve don rengiyle oldukça ilgi çekici bir yapısı vardır [2].
Fotoğraf 2, 3: Arabaya koşulu Fjord atları
1800’lü yılların sonunda sanayileşme ve göç gibi nedenlerle tarımda at ihtiyacının azalması Fjord atlarının da neredeyse neslinin tükenmesi gibi bir sorunla karşılaşıldı. Ancak Stryn kentinde 1891yılında doğan Njal 166 adlı aygır Fjord atlarının neslinin kurtulmasını sağlamıştır. Günümüzdeki Fjord atlarının hemen tümü bu aygırın soyundan gelmektedir (Hus, 2003).
Norveç halkı Fjord atlarını Ulusal sembolleri olarak görmektedirler. Avrupa Birliği ülkelerince 13.11.1987 tarihinde Strasburg’da imzalanan Evcil Hayvanların Korunması Sözleşmesi (European Convention for the Protection of Pet Animals) gereği koruma altına alınan atlar, üretimi ve ırkın devamının sağlanması konusunda garanti altına alınmışlardır. Bu sözleşme gereği Norveç hükümeti ve Avrupa Birliği üyesi ülkeler, özel kurum ve şahıslar tarafından hazırlanan koruma ve üretim projelerini desteklemektedir.
Fjord atlarının ırk standartları 1996 yılında Norveç Fjord Atları Derneği’nce düzenlenen Fjord Atları Uluslararası Konferansı (International Conference Conducted by the Norges Fjordhestlag)’nda belirtilmiştir. Buna göre göz, yanak ve uyluklarda küçük kahverengi benekler, vücut renginden daha koyu renkte kulak, perçem, yele ve kuyruk ortasında koyu renkler bulunur. Sırtını tamamen kaplayan dorsal koyu renk bir şerit, az tüylü dizaltı, vücut rengine uyumlu olarak siyah renkten kehribar rengine doğru değişen toynak rengi ve alında küçük bir akıtma atların ilkel işaretleri olarak kabul edilmektedir.
Fotoğraf 4: Fjord atı kısrağı ve tayı
Fjord atlarının ortalama cidago yükseklikleri 135 – 147cm. arasındadır. Ortalama ağırlıkları ise 900 – 1200kg. arasında değişmektedir. Genel olarak donları ahreç ve çeşitli tonlarıdır. Kır ağırlıklı ahreç, al ahreç, sarı ahreç ve kızıl ahreç donlarında olurlar. Orta büyüklükte, düz veya hafif dışbükey bir başı, düz ve geniş bir alnı vardır. Kulakları küçük, hareketli ve başa doğru kalınlaşan bir yapıdadır. Gözleri büyük, yuvarlak, çevresi koyu renkli ve anlamlı bakışlıdır. Çenesi yuvarlak ve kaslıdır. Boynu esnek, doğal kıvrımlı ve kalındır. Omuzlar yüksek, iyi açıyla yerleşmiş ve kaslıdır. Boynu ve omzu dengeli ve fonksiyonel bir biçimde yerleşmiştir. Göğsü geniş, orantılı ve kaslıdır. Sağrısı geniş, kaslı ve kısadır. Kuyruğu orta yükseklikte iyi ayarlanmış ve kalındır. Bacakları vücuduna oranla kısa görünümlü, kaslı, iri kemikli ve güçlüdür. Yürüyüşü canlı, dört yönlüdür. Süratlide oldukça konforlu bir sürüşü vardır. Dörtnalda ise ileri hareketlerde çabuk ve dengelidir [3].
Fotoğraf 5: Geleneksel giysisi ile Norveçli bayan ve Fjord atı
Fjord atlarının popülerliği 1950’li yıllarda Amerika Birleşik Devletlerine ihraç edilmesinden sonra artmaya başlamıştır. Günümüzde Danimarka, İngiltere, İsveç, Finlandiya, Almanya, Hollanda, Belçika, Fransa, Macaristan, Kanada, İsviçre, Avusturya, Polonya, İspanya, Avustralya, Yeni Zelanda ve Şili’de Fjord atları bulunmaktadır. Bu ülkelerin bir kısmında bulunan Fjord atları dernekleri Norveç Fjord Atları Derneği ile iletişimi sürdürerek aygır kayıtlarını tutmaktadırlar.
Fjord atları çiftçilikte, orman hizmetlerinde, yük taşımacılığında, araba koşumunda, pony kulüplerde, binicilik kulüplerinde, turizmde, atlı sporlarda kullanılırlar (Hendricks, 1995).
